Reportazh

Reportazh nga : Albina Roshi

Evropa mbetet një nga kontinentet më të pasura nga relievi, klima, minerale tokësore dhe nëntokësore,fauna, flora, si dhe me një hidrografi të larmishme. Kjo e fundit mbetet perla që I tërheq vizitorët. Sidomos, në Shqipëri. Emri i vërtetë i Vjosës është Aoos, por historia e ka devijuar.

Shqipëria, ndonëse një vend i vogël, por mbart në vetvete një pasuri të pacmuar.Mjafton, të ecësh në rrugët e saj . Do të kuptosh dashamirësinë dhe zemërgjerësinë që kanë banorët e zonave. Mbi të gjitha, natyra të ofron gjithcka që dëshiron.

Një nga lumenjtë më të pashtershëm të Shqipërisë mbetet lumi Vjosa. Vjosa, buron nga malet e Pindit. Në 80 km e para të rrjedhës së tij, përmes Greqisë lumi quhet Aoos . Ndërsa, me hyrjen në territorin shqiptar ai ndryshon emër dhe quhet Vjosë.

Rrugëtimi I saj natryror nis në malet e pindit dhe përfundon në detin Adriatik, në very të lagunës së Nartës, një nga lagunat më të mëdha dhe ekologjikisht më të pasura në bregdetin shqiptar .

Vjosa rrjedh e pandikuar në mënyrë të natyrshme, e karakterizuar nga kanione të bukur, rrjedha të rrëmbyeshme, ishuj dhe kthesa që krijojnë gjarpërime të mrekullueshme.

Hera-herës, zona e shtratit të Vjosës e arrin një gjerësi prej 2 km. Së bashku, me degët e saj, Vjosa na ofron një ekosistem dinamik, pothuajse natyror. Ky ekosistem përfaqëson një trashëgimi të vërteët natyrore Evropiane. 

Gjarpërimet e rrjedhës së poshtme krijojnë një luginë të gjerë me habitate ligatinore, që bëhen strehë për peshqit, shpendët migratorë dhe shumë specie të tjera.

Vjosa zë një sipërfaqe totale prej 6,700 km² në Shqipëri dhe Greqi së bashku dhe shkarkon në detin Adriatik një mesatare uji prej 204 m³/s.
Lumi Vjosa ka një end shumë të rëndësishëm për banorët që jetojnë përgjatë brigjeve të tij.
Tarracat e saj u sigurojnë fshatarëve tokën pjellore për aktivitete bujqësore të tilla, si prodhimet agrokulturore dhe blegtorale.

Në ujërat e lumit Vjosë vihet re një shumëllojshmëri e peshkut. Kapja e peshkut është kthyer në burim  jetik për ekonominë dhe mirëqenien e peshkatarëve vendas.

Turizmi rekreativ në Vjosë dhe degët e tij janë gjithnjë në rritje, veçanërisht në vitet e fundit në të cilën entuziastët kanë filluar të organizojnë veprimtari të tilla si rafting.

Madje, kohët e fundit, shumë prej kompanive të eko-turizmit në zhvillim kanë bazuar ekzistencën e tyre në rrjedhat natyrore të Vjosës.

Uji i kristaltë i lumit ka një vlerë kulturore se përshkruhet nga një natyrë e virgjër.

Shumë prej studiuesve e quajnë si lumë të egër. Kjo për arsye , se është lumi i vetëm në botë që rrjedh në rrugën e vet natyrale, pa devijime.

Që në antikitet, lumi Vjosa konsiderohej i shenjtë dhe si i tillë personifikohej edhe me statuja.

Një statujë e tillë gjendet në Muzeun Historik Kombëtar, në pavionin e lashtësisë. Skulptura e realizuar në gur personifikon Vjosën nëpërmjet figurës së një plaku të shtrirë e të mbështetur në krahun e djathtë, me flokë deri te supet, me mjekër të dendur, me gjymtyrët e zgjatura në formë valëzimi, ku skulptori nuk ka qartësuar detajet anatomike për të simbolizuar dallgët e lumit Vjosa.

Lumi Aoos, i ashtuquajtur dhe i njohur nga të gjithë si Vjosa mbetet një nga lumenjtë që personifikon Shqipërinë me bukuri të vlefshme natyrore.

Nëse shkon në Vjosë ke prekur magjinë e vërtetë të të ndjerit unik në ems të asaj natyre të paprekur nga askush.

Shumë destinacione pushimi dhe për më tepër mikptritja e banorëve të zonës të servirin një ushqim mjaft mbresëlënës. Po ashtu, jo vetëm që mëson për vlerat dhe burimet natyrore, por prek edhe historinë. Vjosa është lumë aq I lashtë, saqë nuk është tharrë kurrë. Ujërat e tij rrjedhin në mënyrë të pashtershme.

Eja në Vjosë, kupto historinë që buron në këto ujëra! Legjendat dhe historitë e patreguara më parë I ruajnë banorët e Vjosës si një xhevahir nga të parët tanë.

Vjosa e Shqipërisë, ‘’nusja e Ballkanit’’.

Përgatiti: Albina Roshi / Parler Albania

Përgatiti: Albina Roshi

Një komb merr zhvillim nga infrastruktura. Nëse në hyrje të një qyteti të përshkron ajri I pastër dhe ndihesh rehatshëm në udhëtim, je në rrugë të drejtë.

Në një rrugë pa gropa, pa frikën se makina mund të dalë nga rruga apo të zhytet në ndonjë gropëz të mbushur me ujë të ndenjur.

Shqipëria ka nisur të ketë zhvillime në ndërtimin e rrugëve automobilistike. Së fundmi, përflitet shumë për rrugën e Arbërit.

Qeveritë e ardhura në pushtet njëra pas tjetrës jepnin premtime boshe, se do krijonin një rrugë, të quajtur ‘’Rruga e Arbërit’’, që do lidhte Dibrën me qytete e shtete të ndryshme.

Dibra, e lënë në harresë të kohës qëndron e fjetur larg zhurmave dhe kaosit urbanistik.

Rruga e Arbërit ngjalli shpresën për njerëzit e thjeshtë e puntor të saj.

Sic thuhet, nga fjalë të mocme: ‘’Ku ka rrugë , ka zhvilllim, merr jetë njerëzimi’’.

Rruga parashikohet të përshkrohet me shpejtësi mesatare 80 km/orë, duke mënjanuar në maksimum ngjitjet malore, edhe se përgjatohet ose ndërpret vargmale me lartësi mbi 1500-2000 metra. Kjo rrugë do të lidhë Tiranën me Dibrën në Maqedoni , me një gjatësi prej 75 km.

Rruga e Arbërit e ka origjinën nga Periudha Romake, shek. I dhe II siç dëshmojnë stacionet rrugore “Mansion” (Mansaj) të Gurit të Bardhë. Në shekullin XI, rruga përmendet nga kronistja bizantine, Ana Komnena, ndërsa në vitin 1257 këtej kaloi komandanti britanik Gjergj Akropoli. Normanët e Boemundit kalonin në këtë rrugë gjatë luftimeve. Në defterin turk të 1467-s Guri i Bardhë etj., përmenden si fshatra “Dervene” që ruanin e mirëmbanin rrugën. Stacione të rëndësishme të rrugës kanë qenë Zall-Dajti në Malësinë e Tiranës dhe Guri i Bardhë. Guri i Bardhê, i njohur për traditat arsimdashëse, kulturore e mikrpitëse ështe shumë i njohur nga banorët e zonës së Dibrës. Në këto fshatra ndodhen mjaft gjurmë të rrugës si hane, karakolle, kalldrëme, ka shumë ura, etj.

Zonat ku kalon Rruga e Arbrit fillimin e saj e ka në qendrën e Tiranës, në sheshin “Skënderbej”, vijon nëpër qytet përgjatë Rrugës së Dibrës për të arritur në Brar dhe kaluar shkallën e Tujanit, luginën e bukur të Brarit, në luginën e ngushtë e të thellë të malit të Dajtit, me kanionet mahnitës të ngushtë e të thellë. Rruga përshkon luginat malore të Shpalit, Murrizës, kapërcen me tunel në veri të Qafë-Murrizës nga ana e Tiranës, duke dalë në anën e Matit në luginat e bukura malore të Xibrit e Gurit të Bardhë, në grykën e rrjedhjes së sipërme të lumit të Matit mbi Urën e Vashës dhe pasi kalon luginën e Planit të Bardhë dhe tunelin e Qafës së Buallit, del në luginën e mirënjohur të Vajkalit, Zallit të Bulqizës, Zerqanit deri sa del në fushën e Gjoricës të pellgut të Dibrës dhe për të vazhduar deri në Dibër të Madhe.

Ndonëse, të ngjan me një histori përrallash që presim një zanë për ta shpëtuar Dibrën. Këtë vend të gjakut kastriotas, të njerëzve puntor e që bukën e gojës e nxjerrin dhe nga toka.

Jo më kot, thuhet se në Dibër ka buruar fjala e nderit. Dibra, e pasur shumë me minerale nëntokësore, sidomos kromin në zonën e Bulqizës.

Pasuria e madhe e mineraleve, e shkëmbinjve industrial jo metalorë luajnë rol të rëndësishëm për ekonominë e tregut.

Nga kjo, mund të ngjallë dëshirën e investitorëve të huaj apo hapjen e rrugës për t’I transportuar jashtë.

Rruga e Arbërit mund të bëhet një burim frytdhënës, duke zhvilluar edhe turizmin.

Kjo rrugë shihet, si alternativë mjaft kompetitive e Korridorit të 8-të. 

Për një qetësim shpirtëror, për një largim nga monotonia e përditshme, shumë shpejt mund të udhëtojmë në rrugën e Arbërit. E nga udhëtimi mund të shkojmë në destinacione, që mezi po presin prekjen e turistëve. 

Rruga e Arbërit, shpëtim i dibranëve.

Nga: Albina Roshi

Nga: Albina Roshi

Të gjithë kemi nevojë për liri.

Duam të marrim frymë e të ndihemi se jetojmë.

Larg monotonisë, larg zhurmave a borive të qyteteve të mëdha fle i qetë në mes të bukurisë natyrore, Përmeti.

Ky qytet, i njohur si ‘’Qyteti i trëndafilave’’ të ofron gjithcka pa kusht. Përmeti, njihet ndryshe edhe si, ‘’qyteti i njerëzve të qeshur’’. Gjithcka gjen aty, mirësinë, bujarinë, mikpritjen dhe dëshirën për ta vizituar sërish këtë vend.

Përmeti, një qytet i lashtë. U krijua si qendër administrative, në shekullin e XV dhe XVI. Edhe burime nga të dhëna historike turke përmendet si një lokalitet i pasur me tregje , si një zonë e lulëzuar komerciale.

Të dhëna historike otomane e viteve 1431 – 1432 referojnë se qyteti kishte 42 shtëpi ndërkohë në shekullin XVI numëronte 136 shtëpi. Në vitin 1938 Përmeti kishte rreth 3000 banorë dhe 104 fshatra si zona të ndara.

Në mes të maleve, brenda kontureve dhe shpirtit të qytetarisë që gjallon, sa real aq edhe përrallor të ofron vlera unike, si besa, urtësia, cilësi e virtyte që I kanë të përshfaqura ,menjëherë sa takon një përmetar.

Përmetarët, njerëz të butë e me tradita.Mbi të gjitha shumë puntorë, saqë tërë frutat I shndërrojnë në gliko. Aq mbresëlënëse e me një shije të pamatshme janë glikot e Përmetit.

Krahas kësaj, në qytet vërehet një tolerancë fetare. Përmeti ka të njohur kishën e Shën Mërisë në Kosinë dhe atë të Shekullit XVIII të Leusës, si dhe numëron edhe 115 kisha të tjera e 4 xhami.

Përmeti është djepi që ka rritur artistë, shkrimtarë që kanë skalitur me shkrimet e tyre historiografinë e letërsisë shqipe. Personalitete të njohura të kulturës së mbarë Shqipërisë janë tre vëllezërit Frashëri, Sejfulla Malishova, skulptori Odhsie Paskali, artistja e popullit Tefta Tashko Koco.

Duket se nuk kishte ku të lindte tjetër një poet si Naim Frashëri, veçse në një zonë si Përmeti, për të krijuar poemën e tij të famshme “Bagëti e Bujqësia”. – “Do këndoj bagëtinë që mbani ju e ushqeni/O vendëthit e bekuar ju mëndjen ma dëfreni”, shkruan Naimi, dhe me këtë ka parasysh përmetarët e mrekullueshëm dhe natyrën e rrallë të vendit, ku kurora e gjelbër zbukuron kryet e qytetit të vogël, ndërsa “Guri i Qytetit” është kthyer në simbol identifikues.

Për Përmetin janë shprehur shumë personalitete të shquara, si : Fan Noli dhe Faik Konica.

Në ato kohëra, shkruante Edit Durham : ‘’Përmeti, me qiparisat e lashtë, dushqet e purpurtë, gjelbërimin pranveror dhe njerëzit e mrekullueshëm, m’u duk një nga vendet më të bukura të botës’’.

‘’Bukurinë e shpirtit dhe mikpritjen e rrallë të përmetarit e gjen edhe në sentencën sa proverbial, aq edhe popullore.

Më e famshmja thënie për Përmetin, që ia vlen të përmendet është: ‘’ Kush shkoi mik në Përmet dhe s’e pritën porsi mbret’’

Në trojet e tij fatmirësisht gjenden edhe shumë monumente natyrore e njerëzore si: Guri i Qytetit dhe Bredhi i Hotovës, Gryka e Këlcyrës dhe Ujët e Zi, ujrat kuruese të Bënjës dhe Kanionet e Langaricës, Shpatet e thyera të malit të Dhëmbelit dhe Vrima e Cilikojkave.

Shumë turistë e gjejnë veten në paqe me natyrën, sapo shkojnë te Ujët e Zi. Ky vend përshkruhet nga ngjyra të kristalta, ku pasqyrimi I tyre në ujë të bën të shkosh më thellë. Përtej kohës, përtej historisë, deri te legjendat me sirena.

Në Përmet, jo vetëm bukuria, por edhe kurimi gjendet aty. Atëherë, kur nuk të jep shpresë asnjë nga mjekësia, shkoni te ujërat kuruese të Bënjës.

Një oaz i vërtetë qetësie dhe një burim I pashtershëm mbetet Përmeti.

Përgatiti: Albina Roshi

Nga: Albina Roshi

Shqipëria mbart në vetvete perla të fshehura nëpër histori.

Mjafton, të kesh guximin për t’u futur  në membranën e shekujve.

Me të nisur rrugëtimin e njohjes së monumenteve kulturore do të zbulosh që edhe rrënjojat e gurëve të lashtë do të dëshmojnë shumëcka nga paraardhësit.

Shpesh, përballemi me të dhëna historike që na kthejnë pas në kohë. Në gjurmë të kohës së humbur, mund të zbulojmë shumë të pathëna. E tillë është edhe Antigonea.

Një nga qytetet më të lashta, të ndërtuar në shekullin e III p. e. s është Antigonea.

Rrënojat e këtij qyteti antik ndodhen në Shqipëri, 14 kilometra nga qyteti I Gjirokastrës.Një qytet jetëshkurtër që jetoi vetëm 150 vjet. Themelimi I qytetit lidhet me një nga emrat më të famshëm të antikitetit, mbretin Pirro të Epirit.

Në fillim të shekullit III p.e.s Pirro u detyrua të shkonte në luftë në Egjipt, ku aftësitë e tij tërhoqën vëmendjen e Berenices, gruas së mbretit Ptoleme të Egjiptit, e cila i ofroi atij dorën e së bijës, Antigoneas. Si mirënjohje për vjehrrën dhe gruan e tij të parë, Pirro vendosi të ndërtonte një qytet të ri me emrin Antigonea.

Ashtu, si cdo qytet antik fshihet pas një histori . Edhe Antigonea ka një histori.

Sipas historianit grek të lashtësisë, Plutarkut, Antigonea qe qyteti që lindi nga dashuria dhe u shkatërrua nga urrejtja.

Kur ishte 17 vjeç, mbreti Pirro u rrëzua nga froni pas një kryengritjeje kundër tij. Pas kësaj, ai shkoi në shërbim të mbretit Demetër të Maqedonisë e më vonë në oborrin e mbretit Ptoleme të Egjiptit. Atje tërhoqi vëmendjen e mbretëreshës së Egjiptit, Berenices, që e përzgjodhi midis princërve të tjerë për t’u martuar me Antigonenë, njërën prej vajzave të çiftit mbretëror të Egjiptit. Duke pasur mbështetjen e gruas së tij, Antigonesë ai mblodhi të holla dhe ushtri dhe u kthye në Epir duke rrimarë fronin mbretëror.

Mirënjohja ndaj vjehrrës Berenice dhe gruas së tij Antigone e nxitën Pirron të themelojë dy qytete me emrin e tyre: Berenika dhe Antigonea. I pari gjendej në Thesproti, ndërsa Antigonea në Antitani. Antigonea u themelua në vitin 295 p.e.s.

Shpejt u kthye në një qendër të rëndësishme për shkak të kontrollit të luginës së Drinosit, e cila në Antikitet quhej ngushticat e Antigonesë.

Qyteti antik i Antigonesë shtrihej mbi kodrën e Jermës, pranë fshatit Saraqinisht të Gjirokastrës. Emri dëshmon se ai duhet të jetë themeluar nga mbreti Pirro rreth vitit 290 p.e.s, për nder të gruas së tij Antigonesë, bijë e mbretit Ptoleme të Egjiptit.

Pllaja mbi të cilën ishte ndërtuar qyteti antik i Antigonesë zotëron të gjithë luginën e Drinos përballë Gjirokastrës.

 Ndërtimi i qytetit ka qenë realizuar sipas një plani urbanistik, i cili e ndan sipërfaqen prej 45 hektarësh në disa zona: në zonën qendrore të banuar, në Agoranë në veri të pllajës, në Akropolin dhe Basileian, të cilat janë të veçuara me mure në pjesën më të lartë të kodrës, dhe në Euhorion, ose zonën e rezervuar për strehimin e popullsisë fshatare në rast luftërash, në anën perëndimore të qytetit.

Rrënojat dëshmojnë për copëza të antikitetit, se ka ekzistuar një qytetërim.

Një pjesë e murit rrethues të qytetit ka mbërritur deri më sot dhe të krijon më së miri idenë e fortifikimit të madh që ka patur qyteti.

Rrënojat e Nimfeut, si dhe kolonat, shëtitorja, banesa me peristil apo objektet e tjera publike përcjellin më së miri atmosferën e Antikitetit.

Por, parku ofron edhe supriza të tjera si psh : mozaikun paleokristian që krijon urën e takimit me krishterimin dhe etapat e mëvonshme të historisë evropiane.

Pra, shikohet që Antigonnea ka shërbyer edhe si urë lidhëse e fesë së krishterimit.

Pranë Antigonesë gjenden edhe disa kisha të vjetra që mund të vizitohen, si Kisha e Shën Kollit (1680).

Antigonea të ofron një pamje spektakolare.Dielli I vjeshtës I rënë pingul mbi majet e maleve zhbiron me pasqyrim në vrimat e gurëve të Antigonesë .

E tillë është Shqipëria. Plot me mistere, me të vërteta, me histori, me monumente kulturore që duhet t’I bëjnë ballë kohës. Antigonea, vend antic që ia vlen të vizitohet nga vendas dhe të huaj.

Eja në Antigone, prek historinë e gjallë!

Përgatiti: Albina Roshi

Oda Dibrane, një trashëgimi kulturore që buron prej dekadash.

 E ashtuquajtur, si simbolikë e vatrës së besës dhe bujarisë. Dibranët, si popull karakterizohen për qëndresë dhe trimëri të trashëguar ndër breza. Frymën e atdhetarizmit e kanë tejçuar përtej kufijve.  Në oda  thurreshin e merrnin udhë këngët e bukura epike e lirike, ku festohej e gëzohej, ku kumbonte kënga apo niste gjëma, ku pritej e përcillej miku i shtëpisë, ku përdoreshin fjalë të urta dhe dialogu alegorik. Odën e mbante gjallë fjala. Fjala ishte besa e dhënë, që kurrsesi nuk duhej prishur.

Shumë prej studiuesve e kanë cilësuar ‘’Odën Dibrane’’, një universitet më vete’’, ‘’një fjalor që nuk i humbet vlera me ecjen e kohës’’.

Në këtë “Odë”, fjala kishte peshë shumë të rëndë. Jo më kot thuhej se: kur të shkosh në “Odën e Dibrës” duhet të marrësh me vete “një metër, një kandar dhe një thikë me dy presa”.

Pra, të mendohesh mirë para se të flasësh, se tërë sy e veshë të vëzhgojnë.

Përtej kufizimeve pandemike, edhe këtë vit festivali zhvillohet në datat 7, 8, 9 Tetor 2021.

Janë këto data që bëjnë bashkë dibranët, shqiptarët brenda dhe jashtë kufijve.Nisi më datë 7 Tetor në Dibër të Madhe për të marrë udhën drejt Peshkopisë në datat 8 dhe 9 Tetor.

Në këtë odë, ku hareja e gëzimi derdhet lumë, nuk mungon edhe festa e të vjelave. Produktet bio, aroma e vjeshtës kundërmon tërë qorrsokakët e qytetit.

Në ditët e Festivalit zhvillohen, gjithashtu, edhe biseda të ndryshme, ekspozita fotografike me motive folklorike, ekspozite e arteve figurative te piktoreve dibranë, vizita në monumente të kulturës së zonës, etj.

Këto ditë ‘’Qyteti i Blinajve’’ zbukurohet nga ngjyrat e kostumeve popullore, që dëshmojnë historinë e identitetit tonë si popull.

Krahas dëshmive që shpalosen me valle popullore dhe humoristike, ndahen edhe çmime për artistët që kanë kontribuar në art e kulturë.

Në këtë oaz kulture deklarohet jeta e trimave dibranë që hijerëndë kanë qëndruar në konakun e Dibrës. Shumë studiues, historian e autorë shqiptar e të huaj shkruajnë për Dibrën.

Përmendim vargjet e të madhit Fan Noli :

Njerëz të zgjuar me lezet

që i gjen në cdo anë

që të bëjnë muhabet

ata janë mjeshtërit dibranë

Mjeshtëria e dibranëve ka bërë emër. Amanetët e të parëve që të ruajnë gjakun e tyre dibran e trashëgojnë në mënyrë të fisme i madh e i vogël.

Dibra mbetet djepi, ku kanë lindur dhe janë rritur bij shqiptar, që kanë skalit emra në fusha të ndryshme.

Nën tingujt e kohërave të njëpasnjëshme do jehojnë rrugicat e Dibrës. Për të përjetuar një kohë të stërgjyshërve tanë duhet prekur nga afër.

Përgatiti: Albina Roshi